www.eboox.info       Serwis poświęcony elektronicznym publikacjom        szukaj lokalnie >

(na bazie naszego artykułu z 2003 r.)

E-ebooki ( ebooki, e-books, ebooks - skrót od electronic books) to elektroniczne książki (eksiążki).

Prawdę powiedziawszy,  pojęcie e-booka nie jest ściśle określone. Mam na myśli fakt, że tekst wzbogacony wstawkami graficznymi, muzycznymi, linkami i formularzami może być traktowany już jako prezentacja multimedialna. 
Czy encyklopedia na CD jest e-bookiem? To zależy od tego, czym staną się e-booki w przyszłości - być może kiedyś wszystkie publikacje będą miały taką formę. 
Przypomina mi się prorocza wizja Stanisława Lema opisującego przyszłą formułę encyklopedii - by była względnie aktualna, jej nowe wydania powinny pojawiać się co chwilę, co możliwe będzie tylko elektronicznie. Zresztą, to dzieje się już dziś - niektóre wydawnictwa leksykonów, baz danych (np. Kompass) odchodzą od wersji papierowych swych publikacji. 

Ogólnie, e-book to publikacja przypominająca książkę zapisana elektronicznie i elektronicznie odczytywana na komputerze. Taka szeroka definicja obejmuje jednak niemalże wszystko, co odpowiada nagromadzonym elektronicznym archiwom książek i podobnych materiałów - w formie ASCII (tzw. e-teksty), skanów tekstów i obrazów.

By przyjąć  na dziś definicję bardziej specyficzną a jeszcze dosyć pojemną, powiedziałbym, że e-book to: 

wydawnictwo nieperiodyczne sporządzone w sposób umożliwiający odczytanie i ew. edycję na komputerze (ale także wyspecjalizowanym urządzeniu elektronicznym nie wymagającym jednak specyficznego formatu danych) przy zachowaniu formy niezależnej od platformy sprzętowej i systemu operacyjnego, przeznaczone do masowego rozpowszechniania, głównie poprzez sieci komputerowe.

Ponieważ można mieć różne obiekcje do takiej definicji, wyjaśnię bliżej jej elementy. 
Nieperiodyczność wyłącza z tej grupy biuletyny i czasopisma internetowe, eziny/newslettery,  itp. publikacje.
Ewentualna edytowalność oznacza formę różną od tekstu dostępnego w formie zeskanowanego obrazu, aczkolwiek ta potencjalna możliwość może być tendencyjnie zablokowana np. ze względu na ochronę praw.
Niezależność od platformy i systemu operacyjnego jest postulatem, który nie zawsze jest spełniany i być może jeszcze długo będzie nie do spełnienia absolutnie, ale takie ograniczenie jest potrzebne aby nie nazywać każdego dokumentu elektronicznego e-bookiem, np. pliku w Wordzie czy w PowerPoint - aplikacjach Microsoftu, które choć są popularne, to przecież nie uniwersalne. 
Masowość rozpowszechniania jest cechą potencjalną e-booków, choć niektóre z nich, ze względu na wąski temat, przeznaczenie lub koszt będą miały ograniczoną ilość odbiorców.
Dystrybucja przez Internet/Intranet i inne rodzaje sieci sprzyja masowości na skalę większą niż dla wydawnictw tradycyjnych. Dystrybucja sieciowa narzuca (na dziś) pewne ograniczenia co do wielkości plików, zwłaszcza uwzględniając przeciętnego użytkownika Internetu, i tak można przyjąć praktycznie, że e-book to plik nie przekraczający paru megabajtów. 
Większe pliki opłaca się raczej (z punktu widzenia dzisiejszego odbiorcy w Polsce) przesyłać na płytach CD.

O formatach e-booków piszę w dziale Narzędzia.

 

Zalety e-booków

Przytoczone na wstępie motto zostało użyte przez Piotra Majewskiego - naszego polskiego guru od e-biznesu (mam nadzieję że się nie obrazi za to określenie... ).

O zaletach biznesowych będziemy tu jeszcze mówić nie raz, ale wypada zacząć od szerszego spojrzenia.

Fenomen publikacji elektronicznych
Internet jest rewolucją w ogóle, której znaczenia nie potrafimy jeszcze w pełni ocenić. 
Powstaje społeczeństwo informacyjne. Najcenniejszym towarem współczesności staje się informacja. Zasadniczo zmienił się obieg informacji. Błyskawiczność przekazu, brak granic, dostępność Internetu prawie dla każdego (przynajmniej w "świecie zachodnim", ale także olbrzymi boom na dalekim wschodzie), masowość, brak centralnego zarządzania - to wszystko czyni z Internetu wolne medium, któremu trudno nałożyć cenzurę. Oczywiście ma to i złe strony (jak potencjalnie większość zjawisk). Są próby reglamentowania Internetu - ze względów politycznych czy w obronie przed zagrożeniami, ale Internet w masie rozwija się żywiołowo oraz zyskał na tyle wysoki status, że jest oficjalnym narzędziem agend rządowych, banków i organizacji międzynarodowych.

Dla indywidualnego człowieka jest to pierwsza w historii możliwość zaistnienia na nieograniczoną skalę. Czy to zaistnienie będzie istotne, zależy oczywiście od wielu czynników. W formie najbardziej prywatnej może to być prowadzenie i publikowanie pamiętnika (blog) lub dyskutowanie na forach dyskusyjnych lub poprzez komunikatory (Gadu Gadu, ICQ itp.) lub po prostu korespondencja elektroniczna (e-mail). Bardziej wymagającą formą jest publikowanie własnej strony internetowej.

Te wszystkie środki wyzwoliły w ludziach niesamowity potencjał wypowiedzi a nawet twórczości.

Komputery w ogóle ułatwiły pisanie (ogólniej: tworzenie), ale Internet dodał do tego łatwość gromadzenia informacji i przyczynków na dowolne tematy, co ułatwia merytorycznie twórczość, zwłaszcza tę użytkową.

I tak, ponieważ każdy zna się (choć trochę) na czymś, to prawie każdy może zostać autorem. Nie jest to wizja, do której się zapalam - uwzględniwszy ogólny zalew informacji i ilość informacji pozornych oraz "śmieciowych".
Z drugiej strony - ci, którzy mają coś do powiedzenia - uzyskali niezwykłą szansę.

Podoba mi się motto podane kiedyś na stronie domowej polskiego producenta programu do tworzenia e-booków -ePisarz ( http://dhkom.pl/1ebook/index.htm)

"Zapomnij o poniżających scenach czekających nowych autorów w "papierowych" wydawnictwach. O cenzurze i uwagach redaktorów, którzy z braku talentu podcinają skrzydła innym !"

Choć dzisiaj mieć własną stronę internetową to już nie problem, to jeszcze łatwiej jest stać się autorem e-booka. W zasadzie wystarczy napisać tekst na komputerze (umiejętność dziś dość powszechna) i sformatować go do odpowiedniego formatu samemu, lub zlecając komuś kto trochę lepiej na tym się zna (będziesz, Czytelniku, miał na ten temat wkrótce wystarczającą wiedzę zaznajamiając się z naszym działem Narzędzia).

Uwzględniwszy łatwość dystrybucji przez Internet, minimalne nakłady, brak pośredników, możliwość zarabiania i inne handlowe cechy "infoproduktów", o których piszę osobno - jasno widzimy tę szansę dla tych, którzy temu się trochę poświęcą - szansę stać się znanymi, uzyskać dodatkowy a może zasadniczy dochód a nawet by stać się KIMŚ.

Po tych ogólnych uwagach, wyliczmy konkretnie jakie są zalety e-booka dla jego użytkownika, abstrahując od wspomnianej wartości w aspekcie handlowym (poniższa lista nie zawsze jest realizowana w pełni - zależy to od narzędzia jakim wyprodukowano e-booka i od rodzaju czytnika) :

Zalety e-booków

• E-book to plik komputerowy posiadający wszystkie ogólne zalety plików jak:
  - ściągany z sieci lub przesyłany e-mailem
  - możliwość nagrywania na CD lub inny podręczny nośnik - wygoda - mała  objętość fizyczna umożliwiająca łatwe przechowywanie całych bibliotek na jednym poręcznym nośniku (praktycznie nieograniczona pojemność informacyjna)
• dla "moli książkowych" mała objętość nośnika uwalnia dom od pomnażania regałów i przechowywania dużej ilości tradycyjnych książek gromadzących kurz, roztocza i prawdziwe mole papierowe
• możliwość tworzenia domowych skorowidzów wirtualnej biblioteki - zarówno tytułów jaki spisów treści - np. program Adobe eBook Reader tworzy automatycznie katalog elektronicznej biblioteki, pokazując także  miniaturowe obrazy pierwszych stron
• mniejsza podatność na zniszczenie niż książek fizycznych
• ze względu na brak zużycia e-book można odsprzedać za taką samą a nawet wyższą cenę (swój pojedynczy egzemplarz - jeśli ta możliwość nie jest zastrzeżona, czasami otrzymuje się prawa do odsprzedaży wielokrotnej lub nieograniczonej - tzw. master rights)
• niższa cena w stosunku do wydawnictw tradycyjnych (przynajmniej teoretycznie)
• w sprzedaży e-booków stosuje się często wysyłanie lub pokazywanie w Internecie próbki, spisu treści, recenzji, co umożliwia zapoznanie się z dziełem przed zakupem; stosuje się też coraz częściej gwarancję satysfakcji - udostępnienie dzieła z możliwością zwrotu i odzyskania wpłaty
• multimedialność - mogą zawierać grafikę, sekwencje wideo, dźwięk, formularze, animacje i to w różnych formatach źródłowych, przy czym dla ich odtwarzania nie są już wymagane specyficzne programy
• możliwa interaktywność (zwłaszcza e-booki kursów, w których mogą być zamieszczone testy i to z automatycznymi ocenami)
• hiperteksty - możliwość operowania na różnych poziomach szczegółowości lub dostępu do tekstu wg profilu zainteresowania/ potrzeb, łatwe przeskoki do aktualnie istotnej informacji, glosariusze i inne formy uzyskiwania objaśnień niektórych pojęć
• możliwość wprowadzania działających  łączy internetowych i adresów e-mail - powiązanie ze światem zewnętrznym (dodatkowe informacje, aktualizacje, możliwość szybkiego zadania pytań wydawcy lub autorowi, wyrażenia swojej opinii)
• możliwość korzystania z  indeksów do treści
• e-booki mogą być personalizowane - zarówno co do treści (także zwracanie się po imieniu) jak  i wyglądu ("skóry")
• wyszukiwanie w tekście (- istotne nowum w stosunku do zwykłych tekstów), możliwość stosowania zaawansowanych wyszukiwarek pozwalających zadawać pytania złożone
• możliwość formatowania wyświetlanej informacji - w szczególności powiększanie czcionki (istotne dla higieny wzroku)
• e-booki  dają dostęp do książek, szkoleń itp. ludziom niedowidzącym (duże powiększanie tekstu) oraz niosą obietnicę lepszego ich udostępnienia niewidzącym - bez potrzeby tworzenia wydań brailowskich - poprzez tzw. książki mówione (niezależnie od książek w formacie mp3); istnieją już i są doskonalone programy czytające teksty komputerowe na głos
• zabezpieczenia dostępu dla niepowołanych (na hasło) oraz możliwe zabezpieczenie poprzez szyfrowanie; można udostępnić część e-booka, np. pierwsze rozdziały a resztę udostępniać na hasło (po zakupie)
• zabezpieczanie (opcjonalne) tekstu i grafik przed kopiowaniem i edycją - tym samym zabezpieczanie dzieła przed plagiatami i nieuprawnioną ingerencją
• w przypadku braku zabezpieczeń (zakazu związanego z prawami) kopiowanie do innych plików tekstu i grafiki - możliwość własnego opracowywania i dalszego wykorzystywania materiału
• drukowanie całości lub fragmentów w różnych formatach
• wygoda opcji otwierania na ostatnio czytanej stronie
• poręczność przy zastosowaniu notebooków, która wzrośnie z popularnością (dostępnością) palmtopów itp. podręcznych urządzeń czytających
• w odróżnieniu do Internetu, mogą być czytane offline, co nie obciąża kosztami połączenia
• e-booki kompilowane (.exe) są na ogół kompresowane, przez co zajmują mało miejsca, są szybkie w przesyłaniu i nie wymagają żadnego preinstalowanego oprogramowania
• wzrost popularności tej formy książki rokujący postępowi technicznemu w tej dziedzinie i coraz szerszemu udostępnianiu publikacji w  formie elektronicznej; księgarnie internetowe, takie jak np.  Amazon.com, utworzyły działy elektronicznych książek
• e-booki zdobywają sobie coraz więcej praw na rynku wydawniczym, np. mogą już konkurować o amerykańską National Book Awards na takich samych zasadach jak książki drukowane (jeśli jednocześnie nie będą wydawane w formie drukowanej).
• medium dające największą wolność wypowiedzi - praktycznie bez cenzury
• medium dające potencjalnie dostęp do dzieł rzadkich, trudno dostępnych inną drogą (np. źródłowych) , pozycji wyczerpanych w nakładzie drukowanym
• medium zapewniające największą aktualność informacji (obok Internetu) - zwłaszcza w porównaniu z cyklem produkcyjnym książki drukowanej - ważne znamię naszych czasów
• ekologiczność – oszczędność papieru
• w odniesieniu do skarbów jakimi są unikatowe książki i zawarta w nich wiedza o świecie, tradycji i kulturze, e-booki i wirtualne biblioteki chronią dorobek ludzkości od zniszczenia i zapomnienia, zapewniając cennym  zbiorom ponadczasowość i nieśmiertelność.

Oczywiście walory klasycznych książek są niezaprzeczalne, zwłaszcza w odniesieniu do literatury pięknej, ale udział (procentowy) na rynku książek papierowych, zwłaszcza  podręczników, instrukcji, kursów itp., będzie malał.

Warto oswoić się z tym trendem!

Istnieją różne nurty działalności  związanej z e-bookami.
Warta  odnotowania jest ciekawa historia publikacji elektronicznych, międzynarodowy społeczny ruch na rzecz elektronicznego zachowania dzieł literatury (np. słynny Projekt Gutenberg i inne jemu podobne), nasze krajowe osiągnięcia w zakresie bibliotek sieciowych. Publikacje elektroniczne grają zasadniczą rolę w nowoczesnych firmach i edukacji. Osobny nurt stanowią prace nad technologią e-booków, w tym specjalistycznych czytników.
Wreszcie  - aspekt komercyjny - e-booki to idealny produkt handlowy.

Leszek Korolkiewicz - redaktor eboox