Lepiej być dobrej myśli, niż być bezmyślnym.
Wojciech Adamiecki
Poniższy artykuł jest kompilacją paru materiałów, głównie na bazie artykułu „Motywacja w teorii” z http://republika.pl/inside_soul/psmot.htm l (za zgodą autorki), przy czym oboje zastrzegamy, że prawdziwe źródła niektórych ustępów nie są nam znane – w wyniku kolejnych cytowań, skrótów i modyfikacji trudno to ustalić. Umieszczamy go jednak ze względu na wartość dydaktyczną, przepraszając autorów oryginalnych fragmentów za nie podanie źródeł a sami nie rościmy sobie praw autorskich do niniejszej kompilacji.
Wg jednego ze słowników: Motywacja,
układ motywów ludzkiego postępowania - przedmiot badań wielu nauk
(psychologii, socjologii, nauki o moralności i ogólnie biorąc nauk zajmujących
się interpretacją ludzkich zachowań). Odróżnia się trwałą strukturą
motywacyjną, która nadaje ogólny kierunek ludzkiemu postępowaniu, od
aktualnej motywacji, wywołującej określone zachowanie w danym kontekście
sytuacyjnym. Motywacja rozumiana jest jako wewnętrzny mechanizm, który
uruchamia i organizuje ludzkie zachowanie oraz kieruje na osiągnięcie celu.
Rodzaje motywacji są klasyfikowane wg potrzeb
i pragnień ludzkich.
Inna definicja:
Motywacja to wewnętrzny impuls, potrzeba czy pragnienie wykonania jakiegoś
postawionego sobie zadania.
Motywacja jest
przedmiotem zainteresowań psychologii i w ramach tej nauki należy wyszukiwać
odpowiedzi na pytania związane z motywowaniem.
--
Motywacja w teorii (konspekt)
Motywacja stosowana jest
do opisu wszelkich mechanizmów odpowiedzialnych za uruchomienie,
ukierunkowanie, podtrzymanie i zakończenie zachowania. Dotyczy mechanizmów
zachowań prostych jak i złożonych mechanizmów wewnętrznych i zewnętrznych.
Motywacja jest to
psychologiczny stan przyczyniający się do stopnia, w jakim człowiek się w coś
angażuje. Obejmuje ona czynniki, które powodują, wytyczają i podtrzymują
zachowania ludzkie zmierzające w określonym kierunku.
Podłożem motywacji są:
a). emocje - ,,chcę’’
– pozytywne emocje, działanie większe
,,muszę’’ – negatywne emocje, działanie mniejsze
b). ciekawość
(zaspokojenie, motyw poznawczy). Wytrwałość w ludzkim działaniu zależy od
ciekawości poznawania nowych rzeczy
c). oczekiwania –
(muszą być realistyczne)
Do powstania procesu
motywacyjnego powinny być spełnione dwa warunki:
- wynik czynności musi
być przez człowieka oceniany jako użyteczny
- musi istnieć
przekonanie, że możliwość osiągnięcia pożądanego wyniku jest wyższa niż
zero.
Czynniki te określają
natężenie motywacji.
Procesy motywacyjne
cechują dwie właściwości:
- kierunek
- natężenie .
Tendencja
kierunkowa procesów motywacyjnych
polega na zmierzaniu do określonych celów, jeśli są to cele dodatnie, oraz
unikania tych, które oceniane są jako ujemne. Te same cele w zależności od
ogólnego stanu jednostki mogą być oceniane jako dodatnie albo ujemne. W niektórych
sytuacjach pragniemy kontaktów z ludźmi, kiedy indziej kontaktów tych
unikamy. Prawdopodobnie i w jednej i w drugiej sytuacji mamy do czynienia z
brakiem zaspokojenia różnego rodzaju potrzeb dynamizujących nasze działanie,
stąd odmienne ukierunkowanie procesów motywacyjnych.
Jeśli człowiek osiąga
cel, natężenie emocji spada do zera, pojawiają się dodatnie emocje (np.
zadowolenie z osiągniętego celu).
Drugą ważną właściwością
procesów motywacyjnych jest ich natężenie.
Charakteryzują je siła, intensywność i wielkość.
Silnym
motywem jest taki motyw, który eliminuje inne. Motyw jest silniejszy, im
trudniej skłonić człowieka do zaprzestania wybranej działalności.
Im nasze pragnienia i życzenia
są silniejsze tym bardziej uparcie dążymy do ich zrealizowania. W działanie
wkładamy znacznie większy zasób energii. Na przykład alpiniści pokonują
niekiedy niezwykle trudne przeszkody, ponieważ są kierowani silnymi motywami.
Im intensywniejsze są motywy, tym większa jest energia umożliwiająca
zdolność do wysiłku, szybkość działania i odporność na zmęczenie.
Trzeciego wymiaru, jakim
jest wielkość motywacji, często wcale nie można zmierzyć. Informacje
o wielkości motywu otrzymujemy przez ustalenie ostatecznego poziomu aspiracji,
czyli poziomu, który człowiek w danej dziedzinie osiąga albo pragnie osiągnąć.
Trwałość i intensywność
procesów motywacyjnych zależy ponadto od ogólnej dojrzałości osobowości.
Im człowiek bardziej dojrzały, tym adekwatniej ocenia swoje możliwości.
Cele, jakie sobie stawia trwale ukierunkowują jego zachowanie w sytuacjach
trudnych, gdy mu coś zagraża, gdy się czegoś boi. Pragnie usunięcia przeszkód,
źródeł zagrożenia czy lęku wzmaga intensywność procesów motywacyjnych.
Według psychologa J.W.
Atkinsona zgodnie z założeniami szkoły K.Lewina, motywacja do działania jest
funkcją potrzeby rozumianej jako względnie stały stan podmiotu oraz czynników
poznawczych. Czynniki te, to z jednej strony ocena szans, czyli prawdopodobieństwo
uzyskania sukcesu, oraz przewidywanie stopnia pewności, z jaką sukces będzie
osiągnięty, z drugiej strony zaś wartość nagradzająca (gratyfikacyjna), którą
stanowi cel działania ze względu na wzbudzoną potrzebę. Wartość nagradzająca
sukcesu jest tym wyższa, im mniejsze są szanse jego realizacji.
W każdej motywacji do
działania wyróżnia się dwie
przeciwstawne tendencje: motywację pozytywną, czyli dążenie do sukcesu,
i motywację negatywną, czyli dążenie do unikania porażki.
Niepowodzenia w
zadaniach łatwych sprawiają znacznie większy zawód, niż w zadaniach
trudnych. Atkinson uważa, że osoby, które cechuje dążenie do osiągania
sukcesów mają tendencje do wyboru takich zadań, w których prawdopodobieństwo
sukcesu jest umiarkowane. Nie interesują się one zadaniami zbyt łatwymi
(rozwiązanie ich jako ogólnie dostępne nie świadczy o sukcesie) ani też
zadaniami bardzo trudnymi, (ponieważ przy ich wykonywaniu łatwiej o porażkę
niż o sukces). Osoby, w których zachowaniu przeważa tendencja do unikania
porażki będą wybierały zadania bardzo łatwe (pewny sukces), a także trudne
(porażkę można wówczas tłumaczyć charakterem zadania, a nie brakiem umiejętności).
Jednostki te nie podejmują zadań umiarkowanie trudnych (sukces zależy bowiem
od indywidualnej wiedzy i sprawności, a niepowodzenie oznacza ich brak).
Według modelu motywacji
osiągnięć Atkinsona motywacja osiągnięć to tendencja do osiągania i
przekraczania standardów doskonałości, związana z odczuwaniem pozytywnych
emocji w sytuacjach zadaniowych, spostrzeganych jako wyzwanie.
Teorie motywacji stanowią
składniki wielkich systemów psychologicznych, czy też psychologicznych
koncepcji człowieka. Mechanizmy te są jednak odmiennie opisywane w poszczególnych
koncepcjach. W tak zwanej kulturowej wersji psychoanalizy postulowano istnienie
innych mechanizmów motywacyjnych – na przykład potrzebę bezpieczeństwa,
potrzebę przyjemności czy dążenie do realizacji ideału własnej osoby.
U podstaw wielu procesów
motywacyjnych leżą mechanizmy afektywne. Poziom pobudzenia emocjonalnego ma duży
wpływ na podejmowanie przez podmiot różnych działań i efektywność jego
funkcjonowania. Wyróżnić można dwie podstawowe orientacje, jakie człowiek
przyjmuje wobec zewnętrznej rzeczywistości - teliczną i parateliczną. W
pierwszym wypadku podmiot nastawiony jest na realizację określonego celu, w
drugim – na aktywność samą w sobie. W stanie telicznym optymalne dla
funkcjonowania podmiotu jest niskie pobudzenie emocjonalne. W stanie
paratelicznym optymalne jest pobudzenie wysokie. Poszczególne emocje uruchamiają
odpowiadające im programy działania. Emocje przynoszą też podmiotowi
informacje o niezaspokojeniu potrzeb i ukierunkowują jego uwagę na cele, które
powinny zostać osiągnięte dzięki motywacjom.
Cel
– to stan rzeczy, którego projekt tworzy się w umyśle człowieka i uzyskuje
zdolność do sterowania jego czynnościami. Realizacja celu wymaga
odpowiedniego zorganizowania czynności i skupienia energii, to jest główną
funkcją procesu motywacyjnego.
Zrealizowany cel (osiągnięty
efekt) można charakteryzować pod względem:
- jakości (co zostało
osiągnięte)
- ilościowym, w tym:
- rozmiaru (dużo / mało)
- poziomu trudności (łatwy / trudny)
- rzadkości (typowy / wyjątkowy)
- odpowiedniości (wobec wymogów zadania i celu osoby)
Motyw – stan wewnętrzny, charakteryzujący się poczuciem niespełnienia i
gotowością do podjęcia aktywności (napięcie motywacyjne).
Napięcie motywacyjne
uwrażliwia jednostkę na te czynniki, które mogą je zredukować.
Źródła motywów:
- niezaspokojenie
potrzeb organicznych,
- niezaspokojenie
potrzeb psychicznych,
- pobudzenie
emocjonalne,
- czynniki zakłócające
czynności,
- zagrożenie przekonań,
norm, wartości,
- sformułowanie zadań,
- zaktywizowanie
zainteresowań,
- zaktywizowanie wartości.
Istnieje związek pomiędzy
wielkością napięcia motywacyjnego a siłą dążeń.
Jeśli deprywacja trwa
zbyt długo, siła motywacji nie wzrasta, a może spadać. Nie spadnie jeśli
potrzeba jest od czasu do czasu zaspokajana.
Redukcja
napięcia:
- gdy osiągnięty cel
ma wartość gratyfikacyjną
- może spaść
spontanicznie, jeśli trwa zbyt długo
- wskutek cyklicznych
zmian w ustroju
- usunięcie przez
konkurencyjne silne napięcie
- pod wpływem silnych
podrażnień i gwałtownych reakcji
- przez niespecyficzne
czynniki biochemiczne
Wartość
gratyfikacyjna celu (zależy od:)
- wielkości (siła
motywacji rośnie w miarę wzrostu wielkości celu)
- jakości
- doświadczeń z
podobnymi celami (rośnie, potem spada w miarę doświadczenia/ lub odwrotnie)
- dostępności
(maksimum motywacji przypada na średni poziom trudności)
- dystans psychologiczny
(wartość przedmiotu wzrasta, gdy dystans maleje)
Wpływ motywacji na
procesy poznawcze
W miarę wzrastania
motywacji wzrasta ich wpływ na procesy poznawcze.
Motywacja ułatwia lub utrudnia przebieg procesów umysłowych. Wpływowi temu podlegają procesy poznawcze pozostające w związku znaczeniowym z danymi emocjami lub motywami. Im bliższy związek – tym większy wpływ.
Charakterystyczne „zniekształcenia” procesów
poznawczych:
- przecenianie wielkości,
jasności, głośności, „upodabnianie”
- łatwość zapamiętywania
- skłonność do wyobrażania
sobie celu
- modyfikowanie myślenia
by wyniki były zgodne z procesami emocjonalno-motywacyjnymi .
W pewnych wypadkach
motywacja wpływa „osłabiająco” na procesy poznawcze. Dzieje się tak, gdy
informacje są sprzeczne z motywami (emocjami). Mają one utrudniony dostęp do
świadomości.
„Obronność
percepcyjna” – trudność spostrzegania treści mogących wywołać negatywną
emocję bądź negatywne napięcie motywacyjne.
Wpływ ten zwiększa się
gdy natężenie motywacji jest duże. Gdy jesteśmy w sytuacji nowej nasze życzenia,
obawy, niechęci mają bardzo duży wpływ.
Prawo Yerkesa –
Dodsona
rys
Wzrost motywacji -->
wzrost sprawności działań --> dalszy wzrost motywacji --> spadek
sprawności
Opracował LK